Trwają prace nad projektem ustawy o fundacji rodzinnej, która ma zapewnić stabilności prowadzenia rodzinnych biznesów na przestrzeni kilku pokoleń, zgodnie z wolą założyciela firmy, poprzez ułatwienie procesu sukcesji przedsiębiorstw. Problematyki sukcesji przedsiębiorstw dotyczy obowiązująca od 2018 roku ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw. Jak sama nazwa wskazuje, ustawa ta ma zastosowanie jedynie do przedsiębiorców, którzy we własnym imieniu wykonywali działalność gospodarczą na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej i reguluje tymczasowe kierowanie przedsiębiorstwem po ich śmierci. Wprowadzenie fundacji rodzinnej umożliwi natomiast sukcesję w spółkach kapitałowych i osobowych, ponieważ fundator będzie mógł wnieść do fundacji m. in. udziały i akcje oraz prawa udziałowe w spółkach osobowych.
Fundacja rodzinna jest zdefiniowana jako osoba prawna utworzona w celu gromadzenia majątku, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Fundator określa szczegółowy cel fundacji rodzinnej w statucie, przy czym ma dużą swobodę w tym zakresie. Musi jedynie zadbać, aby wskazany cel nie był sprzeczny z prawem. Pomimo, że zgodnie z literalnym brzmieniem projektu fundator powinien wskazać jeden cel, to biorąc pod uwagę specyfikę fundacji rodzinnych, należy przyjąć, że będzie mógł dowolnie określić ich liczbę. Cele te nie muszą być, w przeciwieństwie do „zwykłych” fundacji, społecznie lub gospodarczo użyteczne, ponieważ fundacja rodzinna działa w interesie beneficjentów, a nie w interesie publicznym. W Ocenie Skutków Regulacji jako przykładowy cel wskazano pokrywanie kosztów kształcenia beneficjentów.
Wbrew nazwie projektowanej ustawy, beneficjentem fundacji rodzinnej będzie mógł być nie tylko członek rodziny fundatora, ale każda osoba fizyczna i organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego, które zgodnie ze statutem mogą otrzymać świadczenie od fundacji rodzinnej lub mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. Beneficjentem będzie mógł być również sam fundator. Takie rozwiązanie ma mu umożliwić otrzymywanie świadczeń po wniesieniu majątku do fundacji rodzinnej, chociażby w celu zaspokojenia jego bieżących potrzeb.
Mienie na pokrycie funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej musi mieć wartość co najmniej 100.000 zł. Zgodnie z Kodeksem Cywilnym mieniem jest własność i inne prawa rzeczowe. Choć projekt nie precyzuje, jaki majątek może być wniesiony do fundacji, to Ocena Skutków Regulacji zawiera otwarty katalog takich składników majątkowych. Wymieniono w nim: wszelkie aktywa, w tym środki pieniężne, papiery wartościowe, rzeczy ruchome i nieruchomości przeniesione na własność fundacji rodzinnej, udziały i akcje, prawa udziałowe w spółkach osobowych w rozumieniu Kodeksu spółek handlowych, a także w podmiotach zagranicznych.
Fundacja rodzinna będzie mogła wykonywać działalność gospodarczą jedynie w następującym zakresie:
1) zbywania mienia, którego jest posiadaczem lub właścicielem, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
2) najmu, dzierżawy lub udostępniania na innej podstawie mienia, którego jest posiadaczem lub właścicielem;
3) przystępowania i uczestnictwa w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych, spółdzielniach oraz podmiotach o podobnym charakterze mających swoją siedzibę w kraju lub zagranicą;
4) nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
5) udzielania pożyczek (podmiotom powiązanym z fundacją);
6) obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z jej podstawową działalnością;
7) prowadzenia przedsiębiorstwa w ramach gospodarstwa rolnego.
Jak widać, dozwolona działalność gospodarcza fundacji rodzinnej polega głównie na możliwie bezpiecznym wykorzystywaniu posiadanego kapitału oraz uczestnictwie w podmiotach zajmujących się zawodowo prowadzeniem biznesu. Takie ograniczenie wynika z faktu, że - o czym już była mowa - głównym celem fundacji rodzinnej jest akumulacja kapitału i spełnianie świadczeń na rzecz beneficjentów, a nie prowadzenie działalności gospodarczej, z którą wiąże się ryzyko poniesienia straty. Dopuszczenie prowadzenia działalności gospodarczej przez fundacje rodzinne w szerszym zakresie mogłoby skutkować częstym uszczuplaniem jej majątku, podczas gdy podstawowym jej celem jest jego gromadzenie. Działalność gospodarczą mogą oczywiście prowadzić spółki, których udziały, akcje lub prawa udziałowe w spółkach zostaną przez fundatora wniesione do fundacji rodzinnej.
Konsultacje społeczne w sprawie fundacji rodzinnych zostały przeprowadzone już w 2019 r. Prace nad projektem ustawy trwają zatem już jakiś czas i w związku z tym można spodziewać się skierowania go do sejmu w nieodległej przyszłości.
Autor: Adwokat Krzysztof Kleszcz, Kancelaria Prawna Chałas i Wspólnicy
