Sanacja, czyli od układu do układu

Przez działania sanacyjne w prawie restrukturyzacyjnym rozumie się czynności prawne i faktyczne, które zmierzają do poprawy sytuacji ekonomicznej dłużnika. Mają one na celu przywrócenie mu zdolności do wykonywania zobowiązań, przy jednoczesnej ochronie przed egzekucją.

W ramach postępowania sanacyjnego, dłużnik zyskuje dostęp do narzędzi, które wcześniej zastrzeżone były wyłącznie dla postępowań upadłościowych. Obowiązujące przepisy przewidują m. in. możliwość redukcji zatrudnienia na szczególnych zasadach, prawo zarządcy do odstąpienia od niewykonanych umów wzajemnych czy też uznania czynności niekorzystnych z punktu widzenia masy sanacyjnej czynności za bezskuteczne. W postępowaniu o otwarcie postępowania sanacyjnego sąd może zabezpieczyć także majątek dłużnika przez ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego.

Sąd na samym początku może zażądać od dłużnika zaliczki na wydatki postępowania o otwarcie postępowania albo na wynagrodzenie tymczasowego nadzorcy sądowego.

W ramach sanacji, wierzyciele powinni przystąpić do głosowania nad układem nie później niż przed upływem dwunastu miesięcy od dnia otwarcia postępowania sanacyjnego. Postępowanie restrukturyzacyjne zostaje zakończone z dniem uprawomocnienia się postanowienia o zatwierdzeniu układu albo o odmowie zatwierdzenia układu.

Należy także pamiętać, że otwarcie postępowania sanacyjnego automatycznie powoduje wygaśnięcie prokury oraz innych pełnomocnictw udzielonych przez dłużnika.

W przypadku sanacji, ustawodawca zdecydował się na poszerzenie kręgu podmiotów, które są uprawnione do skierowania przeciwko dłużnikowi wniosku o otwarcie tego trybu restrukturyzacji. Możliwość taką, oprócz rzecz jasna dłużnikowi, przyznano również wierzycielowi osobistemu niewypłacalnej osoby prawnej. Prawo to nie przysługuje np. wierzycielowi hipotecznemu, chyba że jest on jednocześnie wierzycielem osobistym). Dodatkowo z wnioskiem takim może wystąpić kurator ustanowiony dla osoby prawnej niewywiązującej się ze swoich obowiązków rejestrowych związanych z Krajowym Rejestrem Sądowym.

W odróżnieniu od pozostałych postępowań restrukturyzacyjnych, otwarcie sanacji skutkuje, co do zasady, pozbawieniem dłużnika zarządu nad majątkiem i przekazaniem tego zarządu w ręce zarządcy ustanawianego przez sąd w postanowieniu o otwarciu postępowania sanacyjnego. Wówczas obowiązkiem dłużnika jest wskazanie i wydanie zarządcy całego swojego majątku wraz z dokumentacją dotyczącą jego działalności. Ponadto w okresie sanacji dłużnik powinien na bieżąco udzielać sędziemu-komisarzowi i zarządcy wszelkich potrzebnych wyjaśnień dotyczących swojego majątku i działalności.

Z racji kluczowej roli zarządcy w toku sanacji, dłużnik ma możliwość wskazania osoby zarządcy spośród uprawnionych do tego podmiotów. Pod warunkiem, że zdoła wystosować stosowny wniosek wraz z pisemną zgodą wierzyciela lub wierzycieli mających łącznie więcej niż 30% sumy wierzytelności.

Istnieje też wyjątek od zasady pozbawienia dłużnika zarządu. Jeżeli skuteczne przeprowadzenie postępowania sanacyjnego wymaga osobistego udziału dłużnika lub jego reprezentantów, a jednocześnie dają oni gwarancję należytego sprawowania zarządu, sąd może zezwolić dłużnikowi na wykonywanie zarządu nad całością lub częścią przedsiębiorstwa w zakresie nieprzekraczającym zakresu zwykłego zarządu. Oznacza to, że nawet w przypadku zastosowania tego zezwolenia wobec dłużnika, w dalszym ciągu będzie on potrzebował zgody zarządcy do wszelkich czynności przekraczających zwykły zarząd przedsiębiorstwem.

Bezzwłocznie po ustanowieniu zarządcy obejmuje on zarząd masą sanacyjną, zarządza nią, sporządza spis inwentarza wraz z oszacowaniem oraz sporządza i realizuje plan restrukturyzacyjny. Zarządca w porozumieniu z dłużnikiem powinien złożyć plan restrukturyzacyjny w terminie 30 dni od dnia otwarcia postępowania sanacyjnego.

Dłużnik odzyskuje prawo zarządu majątkiem z dniem zakończenia postępowania sanacyjnego, chyba że w ramach przyjętego układu postawiono inaczej.

Ponieważ celem sanacji jest uratowanie bytu danego dłużnika, w trakcie postępowania sanacyjnego powinien on w miarę możliwości prowadzić dotychczasową działalność gospodarczą. W taki przypadku kontrahent podmiotu sanowanego powinien zachować daleko idącą ostrożność w czynnościach biznesowych tak, aby nie narazić siebie na ujemne skutki prawne. Należy mieć bowiem na względzie, że czynności prawne dokonane przez dłużnika dotyczące mienia, wobec którego dłużnik utracił prawo zarządu, są z mocy samego prawa nieważne. Tym samym np. nabycie po okazyjnej cenie w trakcie trwania sanacji istotnego składnika majątku dłużnika bez zgody zarządcy nie wywoła żadnych skutków prawnych, za to może narazić nabywcę na problemy z odzyskaniem zainwestowanych pieniędzy.

Ponadto bezskuteczne w stosunku do masy sanacyjnej są czynności prawne, nieodpłatne albo odpłatne, którymi dłużnik rozporządził swoim majątkiem, jeżeli wartość świadczenia dłużnika nie jest nieproporcjonalnie wysoka w stosunku do świadczenia drugiej strony, dokonane w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o otwarcie postępowania sanacyjnego.

Z punktu widzenia wierzycieli dłużnika szczególnie istotna jest informacja, że spełnienie świadczenia do rąk dłużnika pozbawionego zarządu, dokonane już po obwieszczeniu o otwarciu sanacji, nie zwalnia z obowiązku spełnienia świadczenia do rąk zarządcy, chyba że równowartość świadczenia wpłynęła do masy układowej albo sanacyjnej. Dla swojego bezpieczeństwa wierzyciele powinni zatem monitorować sytuację prawną swoich kontrahentów, szczególnie tych, których płynność finansowa może budzić wątpliwości.

Postępowanie sanacyjne w bardzo zaawansowany sposób chroni dłużnika przed trwającymi i ewentualnymi egzekucjami skierowanymi przeciwko niemu.  Postępowanie egzekucyjne skierowane do majątku dłużnika wchodzącego w skład masy sanacyjnej wszczęte przed dniem otwarcia postępowania sanacyjnego ulega bowiem zawieszeniu z mocy prawa z dniem otwarcia sanacji. Po otwarciu sanacji wierzyciele nie mogą również wszczynać nowych postępowań egzekucyjnych przeciwko składnikom masy sanacyjnej.

W pierwszym roku obowiązywania nowego prawa restrukturyzacyjnego wszczęto 53 postępowania sanacyjne, co wskazuje na niemałą popularność tej formy poprawy sytuacji przedsiębiorstwa. Warto zauważyć, że w pierwszym półroczu otwarto zaledwie 15 sanacji wobec 38 w półroczu drugim. Niewątpliwie wynika to z nowości obowiązujących przepisów i świadczy o tym, że w kolejnych miesiącach można spodziewać się tego, że przedsiębiorcy coraz chętniej i odważniej będą korzystali z tej formy restrukturyzacji. Wkrótce również powinny pojawić się pierwsze realne efekty sanacji wszczętych w początkowych miesiącach 2016 r.

Autorzy: Tomasz Mihułka, partner i radca prawny w Kancelarii Chałas i Wspólnicy oraz Michał Warchoł, aplikant adwokacki w Kancelarii Chałas i Wspólnicy