Zabezpieczenie dowodu w postępowaniu cywilnym

Zabezpieczenie dowodu może być stosowane przed wszczęciem postępowania cywilnego na wniosek zainteresowanego. Po jego rozpoczęciu, może zostać przeprowadzone także z urzędu. Przedmiotem zabezpieczenia może być co do zasady każdy dowód dopuszczalny w świetle przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. Należy jednak mieć na uwadze, że w nauce prawa uznaje się, iż wykluczone jest zabezpieczenie dowodu w postaci opinii biegłego, na co zwracał uwagę m.in. Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 9 listopada 2018 r. (sygn. akt I ACa 52/18).

Jeżeli postępowanie w sprawie nie zostało jeszcze wszczęte albo w przypadkach niecierpiących zwłoki, dowód jest zabezpieczony przez sąd rejonowy, w którego okręgu dowód ma być przeprowadzony. W trakcie procesu, zabezpieczenie dowodu przeprowadza sąd właściwy do rozpoznania sprawy. Zabezpieczenie dowodu może być również przeprowadzone w czasie zawieszenia wszczętego wcześniej postępowania cywilnego, zgodnie z art. 179 § 3 Kodeksu postępowania cywilnego. W orzecznictwie przyjmuje się, że zabezpieczenie dowodu nie może być traktowane jako ocena szans powodzenia potencjalnego powództwa (za postanowieniem Sądu Najwyższego - Izby Cywilnej z dnia 26 lutego 1969 r., sygn. akt II CZ 6/69).

Warto zauważyć, że z zabezpieczenia dowodu może skorzystać nie tylko przyszły powód. Osoba, która przewiduje, że zostanie przeciwko niej wytoczone powództwo, również może rozważyć skorzystanie z tego mechanizmu, jeśli istnieje ryzyko utraty lub zniszczenia dowodu. Dzięki temu może zabezpieczyć materiał dowodowy na wypadek ewentualnego postępowania sądowego.

Aby skorzystać z zabezpieczenia dowodu, należy sporządzić wniosek spełniający ogólne warunki przewidziane dla pism procesowych w postępowaniu cywilnym. Wniosek powinien zawierać dane wnioskodawcy, dane potencjalnego przeciwnika oraz innych osób zainteresowanych, o ile są one znane. Należy w nim również oznaczyć dowód oraz wskazać fakty, które dowód ten ma na celu wykazać. Jednocześnie wymagane jest również określenie przyczyny uzasadniającej potrzebę zabezpieczenia dowodu. Ponadto, w dorobku orzeczniczym sądów powszechnych ukształtował się wymóg wykazania interesu prawnego wnioskodawcy w zabezpieczeniu dowodu (zgodnie z wyrokiem m.in Sądu Apelacyjnego w Łodzi, sygn. akt I ACa 175/17,  z dnia 09.11.2017 r.).

W postępowaniu o zabezpieczeniu dowodu sąd wzywa osoby biorące udział w postępowaniu do stawiennictwa w celu przeprowadzenia dowodu. Wyjątkowo, sąd może przeprowadzić postępowanie mające na celu zabezpieczenie dowodu nawet przed doręczeniem wezwania przeciwnikowi, lecz tylko w wypadkach niecierpiących zwłoki. Jest to uznawane za odstępstwo od zasady bezpośredniości przeprowadzania dowodów.

Prawidłowe wykazanie przesłanek zabezpieczenia dowodu jest bardzo istotne, ponieważ jak stwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 29 sierpnia 1969 r. (sygn. akt I CZ 81/69) „na postanowienie odmawiające zabezpieczenia dowodu zażalenie nie służy”. Dlatego ważne jest, aby strony postępowania uważnie monitorowały prawidłowość przebiegu postępowania w sprawie zabezpieczenia dowodu. W tym celu strony mogą wskazywać sądowi uchybienia popełnione przy zabezpieczeniu dowodu zgodnie z art. 315 Kodeksu postępowania cywilnego. W przeciwieństwie do obowiązku składania zastrzeżeń do protokołu w trybie art. 162 Kodeksu postępowania cywilnego, skorzystanie z uprawnienia do wskazania uchybień sądu, o którym mowa w art. 315 Kodeksu postępowania cywilnego nie jest obwarowane terminem, jednak powinno to nastąpić w trakcie postępowania wywołanego wnioskiem o zabezpieczenie dowodu.

Autor: Prawnik Mateusz Groszyk, Kancelaria Prawna Chałas i Wspólnicy