Zmiana statusu notariusza oraz przyznanie mu nowych uprawnień, które mają na celu przyspieszenie procesu dokonywania wpisów w księgach wieczystych i dochodzenie należności przez wierzycieli. Tak w dużym skrócie można opisać przyjęty przez Radę Ministrów projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw, przygotowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości.
W świetle obecnie obowiązujących przepisów notariusz w zakresie swoich uprawnień działa jako osoba zaufania publicznego, korzystając z ochrony przysługującej funkcjonariuszom publicznym.
Po nowelizacji status notariusza ma ulec zmianie, ponieważ stanie się on po prostu funkcjonariuszem publicznym. Taki zabieg ma na celu stworzenie przestrzeni do zwiększenia nadzoru nad działalnością notariuszy, ale również uwzględnia nowe uprawnienia notariuszy.
Omawiany projekt umożliwia Ministrowi Sprawiedliwości zawieszenie notariusza w czynnościach zawodowych, jeżeli prowadzone jest przeciwko niemu postępowanie o umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe. Jednocześnie projektowane przepisy wprowadzają instytucję Rzecznika Dyscyplinarnego Notariatu wybieranego przez szefa resortu sprawiedliwości.
Warto również zwrócić uwagę, iż zmianie ulegnie minimalny wiek, w którym będzie można się ubiegać o powołanie na stanowisko notariusza. Obecna granica 26 lat zostanie podwyższona do ukończenia 28 roku życia.
Jednakże najistotniejsze dla obrotu prawnego wydaje się być przyznanie dwóch nowych uprawnień notariuszom – dokonywania wpisów w księgach wieczystych oraz wydawania notarialnych nakazów zapłaty.
Mając na uwadze fakt, iż na rozpatrzenie sprawy w postępowaniu wieczystoksięgowym czeka się średnio około 4 miesięcy, a w dużych miastach nawet ponad 12 miesięcy, umożliwienie notariuszom dokonywania w księgach wieczystoksięgowych wpisów własności nieruchomości, związanych z ustanowieniem odrębnej własności lokali należy ocenić pozytywnie. Wpisy obejmą również ustanowienia i obciążenia odrębnej własności lokalu ograniczonymi prawami rzeczowymi, a także innymi roszczeniami związanymi z tym lokalem.
Innymi słowy po nowelizacji pojawi się możliwość wyboru złożenia wniosku do ksiąg wieczystych poprzez skorzystanie z dotychczasowych procedur albo wykorzystanie nowych uprawnień notariuszy.
Kompetencje notariuszy powiększą się również o wydawanie notarialnych nakazów zapłaty, mających z kolei spore znaczenie dla wierzycieli.
W świetle projektu ustawy na pisemny wniosek notariusz wyda notarialny nakaz zapłaty z obejmujący roszczenia w kwocie do 75 tysięcy złotych, jeżeli zasadność dochodzonego roszczenia nie budzi wątpliwości, w szczególności, gdy dochodzone roszczenie udowodnione jest dołączonym do wniosku:
1) dokumentem urzędowym;
2) zaakceptowanym przez dłużnika rachunkiem;
3) wezwaniem dłużnika do zapłaty i pisemnym oświadczeniem dłużnika o uznaniu długu.
W notarialnym nakazie zapłaty nakazuje się osobie zobowiązanej, aby w ciągu dwóch tygodni od doręczenia tego nakazu uiściła określone w nakazie zapłaty należności w całości wraz z kosztami za wydanie nakazu albo w tym terminie wniosła sprzeciw do notariusza. Jednocześnie notarialny nakaz zapłaty ma zawierać pouczenie o sposobie i terminie wniesienia sprzeciwu, a jego skuteczne wniesienie spowoduje utratę mocy nakazu. Natomiast jeżeli nakaz się uprawomocni, klauzulę wykonalności notarialnemu nakazowi zapłaty nada sąd rejonowy ogólnej właściwości osoby zobowiązanej. Dopiero po jej uzyskaniu sprawa może trafić na drogę postępowania egzekucyjnego. Krótko mówiąc mamy tu do czynienia ze znanymi z kodeksu postępowania cywilnego zasadami w zakresie wydania nakazu zapłaty.
Również w tym przypadku projektodawca ma na celu głównie odciążenie sądów rejonowych. Jednakże wydaje się, że zapisy w tym zakresie wymagają jeszcze doprecyzowania, choćby w zakresie zasad doręczenia nakazów, które różnią się od tych z kodeksu postępowania cywilnego, choćby poprzez pominięcie instytucji tzw. doręczenia zastępczego z art. 138 § 1 k.p.c.
Nie można także przejść obojętnie wobec faktu, iż notariusz stanie się organem quasi-sądowym. Nadto posłużenie się zwrotem „w szczególności” stwarza notariuszowi duże pole w ocenie zasadności roszczenia. Przyznanie notariuszom możliwości podjęcia w tym zakresie dyskrecjonalnej decyzji w praktyce może budzić ogromne wątpliwości, chociażby z uwagi na brak konstytucyjnego umocowania do rozstrzygania sporów cywilnych.
Podsumowując wydaje się, że o ile uprawnienia notariuszy w zakresie dokonywania wpisów w księgach wieczystych należy ocenić pozytywnie, o tyle możliwość wydania notarialnego nakazu zapłaty powinna być przedmiotem głębokiej dyskusji na dalszym etapie procesu legislacyjnego.
Autor: adw. Michał Jabłoński - Kancelaria Prawna Chałas i Wspólnicy
