Ustawodawca w art. 266 kodeksu spółek handlowych przewidział możliwość żądania wyłączenia wspólnika ze spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Wykluczyć wspólnika ze spółki można jedynie na podstawie orzeczenia sądu oraz w związku z wystąpieniem po jego stronie ważnych przyczyn.
Celem tej instytucji prawnej jest ochrona interesów spółki oraz pozostałych wspólników w przypadku, gdy działania bądź zaniechania jednego ze wspólników uniemożliwiają bądź utrudniają funkcjonowanie spółki bądź osiągnięcie założonego celu spółki. Instytucja prawna wyłączenia wspólnika ze spółki ma charakter generalny co oznacza, iż wspólnicy nie mogą go wyłączyć lub w inny sposób ograniczyć w umowie spółki oraz może być zastosowana niezależnie od przysługujących danemu wspólnikowi uprawnień korporacyjnych w spółce.
Częstokroć na podstawie umowy spółki wszyscy bądź określeni wspólnicy zobowiązują się do świadczenia usług bądź pracy na rzecz spółki. Zdarza się jednak, że pomiędzy wspólnikami dochodzi do konfliktu bądź do zaistnienia po stronie jednego ze wspólników spółki czynników od niego zależnych bądź niezależnych, jednakże mających znaczenie dla możliwości osiągnięcia założonego celu istnienia spółki. W związku z powyższym uzasadnione jest sięgnięcie do narzędzi prawnych pozwalających na dokonanie zmian w strukturach właścicielskich spółki. Przymusowe pozbawienie członka korporacji jego członkostwa jest to najsurowsza sankcja, która powinna w istocie mieć zastosowanie wówczas, gdy inne środki mające na celu zdyscyplinowanie członka nie przyniosą zamierzonych rezultatów[footnoteRef:1]. Istnienie tego rodzaju sankcji uzasadnia fakt, iż wspólnicy zawiązując spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością godzą się wspólnie działać w zakresie osiągnięcia wspólnego celu. [1: K. Kopaczyńska-Pieczniak, 3.2. Usunięcie członka z korporacji [w:] Korporacja. Elementy konstrukcji prawnej, Warszawa 2019.]
W jakich przypadkach można wykluczyć wspólnika ze spółki z ograniczoną odpowiedzialnością?
Przesłanką wyłączenia wspólnika ze spółki jest zaistnienie po jego stronie ważnych przyczyn. Co kryje się pod pojęciem ważnych przyczyn – zachowania istotnie naruszające zobowiązania wspólnika wynikające z umowy spółki, godzące w obowiązek współdziałania w zakresie osiągnięcia celu istnienia spółki. Mogą być to zachowania zawinione przez wspólnika np. długotrwałe niewykonywanie powtarzających się świadczeń na rzecz spółki bądź osobistej pracy bądź usług na rzecz spółki, prowadzenie przez wspólnika działalności konkurencyjnej lub konkurencyjnego przedsiębiorstwa względem spółki, działanie na szkodę spółki przy czym należy wskazać, że mogą być to szkody finansowe i/lub wizerunkowe, nadużywanie uprawnień przysługujących wspólnikowi np. prawa kontroli, zaskarżania uchwał zgromadzenia wspólników, bądź długotrwały brak zainteresowania losem spółki i niewykonywanie uprawnień korporacyjnych utrudniające funkcjonowanie spółki; niezawinione np. długotrwała choroba lub wyjazd za granicę wspólnika zobowiązanego do powtarzających się świadczeń na rzecz spółki, bądź konflikt wewnętrzny pomiędzy danym wspólnikiem, a pozostałymi wspólnikami.
Ważne przyczyny uzasadniające żądanie wyłączenia wspólnika nie ograniczają się jedynie do takich, które uniemożliwiają funkcjonowanie organów spółki, rolą sądu jest dokonanie ad casum materialnoprawnej oceny twierdzeń powoda w świetle tego przepisu[footnoteRef:2]. [2: SA w Szczecinie w wyroku z dnia 13 kwietnia 2016 r., I ACa 51/16, LEX nr 2076782]
Z żądaniem wyłączenia wspólnika występują wszyscy pozostali wspólnicy spółki, o ile posiadają więcej niż połowę kapitału zakładowego. Umowa spółki może przyznawać uprawnienie do wystąpienia z powództwem o wyłączenie wspólnika mniejszej liczbie wspólników, jednakże niezmienny jest wymóg posiadania przez żądających wspólników więcej niż połowy kapitału zakładowego spółki.
W aktualnym stanie prawnym sprawa o wyłączenie wspólnika może odbyć się zarówno przed sądem powszechnym, jak i sądem polubownym, na podstawie zapisu na sąd polubowny znajdującego się w umowie spółki, jak i kompromisu zawartego przed wszczęciem postępowania przed sądem powszechnym. Możliwa jest również konwersja postępowania o wyłączenie wspólnika zawisłego przed sądem powszechnym, na postępowanie przed sądem polubownym.
Co w przypadku, gdy postępowanie przed sądem będzie się znacznie przedłużać – a negatywne działania wspólnika względem spółki zintensyfikują się?
Cel postępowania o wyłączenie wspólnika może nie zostać zaś osiągnięty, gdy wspólnik, którego dotyczy postępowanie zachowa faktyczny wpływ na funkcjonowanie spółki bądź dokona zbycia przysługujących mu udziałów w spółce, przed zakończeniem procesu. Swoistym remedium jest zabezpieczenie powództwa w postaci zawieszenia wspólnika w wykonywaniu praw udziałowych. Zabezpieczenie powództwa może mieć niebagatelne znaczenie w przypadku, gdy wspólnik nadużywa swych uprawnień korporacyjnych doprowadzając do sparaliżowania funkcjonowania spółki. Na podstawie art. 268 ksh istnieje możliwość zabezpieczenia powództwa. Tryb rozpoznania takiego żądania wyznaczają przepisy kodeksu postępowania cywilnego o zabezpieczeniu powództwa. Żądanie zawieszenia wspólnika w wykonywaniu praw udziałowych będzie rozpoznawane przez sąd z zastosowaniem przepisów o sądowym postępowaniu zabezpieczającym (art. 730 i n. kpc), które może zostać wniesione do sądu, przed wytoczeniem powództwa o wyłączenie wspólnika, w treści pozwu bądź także w toku postępowania o wyłączenie wspólnika ze spółki z o.o. (art. 730 § 2 kpc).
W celu skutecznego złożenia wniosku o zabezpieczenie powództwa o wyłączenie wspólnika ze spółki z o.o. poprzez zawieszenie w wykonywaniu praw udziałowych należy wykazać zaistnienie ważnych powodów, które najczęściej będą tożsame z ważnymi przyczynami, które legły u podstaw żądania wyłączenia wspólnika, ale również należy uprawdopodobnić roszczenie o wyłączenie wspólnika oraz wykazać interes prawny w uzyskaniu zabezpieczenia. Określając zakres zabezpieczenia powództwa, sąd jest zobligowany do wyważenia interesów stron, tak aby nie obciążać wyłączanego wspólnika ponad miarę. Sąd może zawiesić wspólnika w wykonywaniu wszystkich praw udziałowych bądź tylko w niektórych z nich.
W postępowaniu o wyłączenie wspólnika ze spółki z o.o. sąd określa zasady oraz metody wyliczenia wartości udziałów. Natomiast w orzeczeniu kończącym postępowanie, sąd orzekając o wyłączeniu, wyznacza termin, w ciągu którego wyłączonemu wspólnikowi ma być zapłacona cena przejęcia wraz z odsetkami, licząc od dnia doręczenia pozwu. W przypadku, gdy cena przejęcia udziałów nie zostanie uiszczona albo złożona do depozytu sądowego, orzeczenie o wyłączeniu staje się bezskuteczne, a wspólnik bezskutecznie wyłączony ma prawo żądać od pozywających naprawienia szkody. Do skutecznego wyłączenia wspólnika dochodzi więc w przypadku uprawomocnienia się wyroku sądu uwzględniającego powództwo oraz przejęcia udziałów wyłączanego wspólnika przez pozostałych wspólników lub osoby trzecie.
Autor: adw. Martyna Szczygielska, Kancelaria Prawna Chałas i Wspólnicy
