W dniu 28 kwietnia 2022 roku Senat RP podjął uchwałę o przekazaniu do Sejmu projektu ustawy o zmianie kodeksu postępowania karnego. Proponowana przez Senat zmiana regulacji ustawowej choć jest skromna, to ma zasadnicze znaczenie dla apelacji wnoszonych w sprawach karnych. Obecne uregulowanie procedury karnej, w odróżnieniu do procedury cywilnej, przewiduje tylko jeden termin do wniesienia apelacji w sprawie karnej, który zgodnie z art. 445 § 1 k.p.k. wynosi 14 dni i biegnie od dnia doręczenia odpisu wyroku wraz z uzasadnieniem. Proponowana przez Senat zmiana dopuszcza – w szczególnym przypadku – wydłużenie tego terminu do 30 dni. Owym szczególnym przypadkiem ma być sytuacja, w której na podstawie art. 423 § 1 k.p.k. w przypadku sprawy zawiłej lub z innej ważnej przyczyny prezes sądu może przedłużyć termin sporządzenia uzasadnienia wyroku.
Senacka propozycja dotyka kwestii zasadniczej z punktu widzenia zapewnienia oskarżonemu prawa od obrony, które stanowi fundamentalną gwarancję procesową wynikającą nie tylko z art. 6 k.p.k., ale przede wszystkim z art. 42 ust. 2 Konstytucji RP. Możliwość wniesienia apelacji stanowi także gwarancję prawa do rozpoznania sprawy w postępowaniu dwuinstancyjnym, która wynika z art. 78 Konstytucji RP.
Propozycja zmian w ustawie dotyczy wydłużenia terminu do wniesienia apelacji w sytuacji, kiedy podlegający wyrok dotyczy sprawy zawiłej lub gdy z innej ważnej przyczyny wydłużeniu uległ 14-dniowy termin na sporządzenie uzasadnienia od wyroku. Co do zasady, jak wynika z art. 423 § 1 k.p.k., sędzia ma 14 dni na sporządzenie uzasadnienia wyroku w rozpoznawanej przez siebie sprawie. Z przyczyn oczywistych nie zawsze jest możliwym sporządzenie takiego uzasadnienia w tym termie, bowiem do sądów karnych wpływają sprawy o różnym stopniu skomplikowania, ale też o różnej obszerności. Sytuacje związane z obu tymi kwestiami mogą stać się podstawą do przedłużenia sędziemu referentowi terminu do sporządzenia uzasadnienia wyroku. Zawiłość sprawy może wynikać z kilku przyczyn, takich jak skomplikowana materia będąca przedmiotem zrzutu (np. w sprawach związanych z przestępstwami giełdowymi czy finansowymi), wielość sprawców lub zarzutów, rozbieżność opinii biegłych lub zespołów biegłych czy nawet instytutów naukowych, ale także z uwagi na konieczność powoływania biegłych kilku specjalności (np. z zakresu medycyny sądowej, ortopedii, traumatologii, psychiatrii i psychologii w jednej sprawie). Każda taka okoliczność wpływa oczywiście negatywnie na „łatwość” sporządzenia uzasadnienia wyroku. Niezależnie od tego niejednokrotnie sprawy rozpoznawane przez sądy karne liczą kilkanaście czy nawet kilkaset tomów (wyjątkowo nawet kilkanaście tysięcy tomów, jak w słynnej sprawie Amber Gold). W takich przypadkach nie ulega wątpliwości, że termin do sporządzenia uzasadnienia wyroku powinien zostać sędziemu referentowi wydłużony. Niezależnie jednak od takiego przedłużenia do sporządzenia uzasadnienia wyroku, nie ulega – na tle obecnego stanu prawnego – wydłużeniu termin do wniesienia apelacji od wyroku przez obrońcę, oskarżyciela publicznego czy oskarżyciela posiłkowego. Słusznie zatem Senat RP dostrzegł konieczność dokonania korekty przepisów, zwłaszcza że im większy stopień skomplikowania czy też obszerności sprawy, tym dłuższe i bardziej szczegółowe jest uzasadnienia sądu.
Na tle obecnie obowiązujących przepisów (art. 445 § 1 k.p.k.), niezależnie od stopnia zawiłości sprawy czy też jej obszerności oraz niezależnie od czasu, jakie sędzia referent poświęcił na sporządzenie uzasadnienia wyroku, apelacja musi zostać sporządzona i wniesiona w terminie 14 dni od doręczenia uzasadnienia wyroku. Z punktu widzenia gwarancji procesowych oskarżonego termin ten – w konkretnych przypadkach – może być zbyt krótki i prowadzić do naruszenia prawa oskarżonego do obrony. Prawidłowe wywiedzenie apelacji w sprawie karnej nie może sprowadzać się do pobieżnej oceny wyroku tylko poprzez pryzmat wymierzonej oskarżonemu kary, lecz musi w sposób precyzyjny wskazywać wszelkie uchybienia sądu I instancji, jakich ten się dopuścił wydając wyrok. Wymaga to w szczególności skrupulatnej analizy poczynionej przez sąd oceny dowodów, zwłaszcza w zakresie oceny zeznań świadków, ale i ocen np. rozbieżnych opinii biegłych, skonfrontowania tez podniesionych przez sąd z materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie, wskazania nieścisłości czy też wadliwości ocen poczynionych przez sąd I instancji. W przypadku uzasadnienia liczącego kilkaset stron jego pełna i poprawna analiza w ustawowym, 14-dniowym terminie jest utrudniona (o ile nie niemożliwa), co w konsekwencji może wpłynąć na treść apelacji, rzutując tym samym na faktyczną realizację prawa oskarżonego do obrony.
Niewątpliwie zatem senacka propozycja, będąca konsekwencją stanowiska Rzecznika Praw Obywatelskich, powinna zostać oceniona pozytywnie i należy mieć nadzieję, że spotka się ona z dalszą akceptacją w toku procesu legislacyjnego (obecnie projekt Senatu przekazany został, celem wydania opinii przez Biuro Legislacyjne i Biuro Analiz Sejmowych). Wydłużenie terminu do wniesienia apelacji, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, wpłynie na pełniejsze zagwarantowanie realizacji prawa oskarżonego do obrony, podnosząc także tym samym zaufanie obywateli do wymiaru sprawiedliwości. Zasada szybkości postępowania, oczywista w postępowaniach karnych z uwagi na ciężar gatunkowy rozpoznawanych spraw, nie może znaleźć prymatu na zasadą rzetelności postępowania oraz prawa oskarżonego do obrony. Równocześnie wydłużenie terminu do wniesienia apelacji w niektórych tylko sprawach karnych nie wpłynie zasadniczo na długość trwania tych postępowań, zwłaszcza że w sprawach zawiłych i wielotomowych postępowanie takie trwające lata nie dozna żadnego uszczerbku w przypadku wydłużenia terminu do wniesienia apelacji o 14 dni.
Na marginesie wskazać przy tym trzeba, że w postępowaniu cywilnym, w którym jednak rozpoznawane są sprawy o innym ciężarze gatunkowym, w przypadku wydłużenia terminu do sporządzenia uzasadnienia wyroku (art. 329 § 4 k.p.c.), termin do wniesienia apelacji ulega przedłużeniu z dwóch do trzech tygodni (art. 369 § 11 k.p.c.), z uwagi na co tym bardziej nic nie stoi na przeszkodzie, by doszło także do wydłużenia terminu do wniesienia apelacji karnej w niektórych sprawach.
Autor: mec. Jacek Jaruchowski
