Informacja o zasiłku dla poszkodowanych w wyniku powodzi

Zasiłek powodziowy został określony w art. 5 ustawy z dnia 16.09.2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi (t.j. Dz. U. 2024, poz. 654) (dalej: ustawa powodziowa). Celem tego Zasiłku Powodziowego jest zaspokojenie niezbędnej potrzeby bytowej. Może go otrzymać rodzina lub osoba samotnie gospodarująca, poszkodowana w wyniku wystąpienia powodzi. Przez rodzinę rozumie się osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące. Osoba samotnie gospodarująca, to osoba prowadząca jednoosobowe gospodarstwo domowe.

Zasiłek Powodziowy jest przyznawany niezależnie od dochodów rodziny albo osoby samotnie gospodarującej. Kwota Zasiłku Powodziowego wynosi do 2000 zł. W rządowym projekcie z dnia 24.09.2024 r. [1] zmiany ustawy powodziowej (dalej: projekt) przewidziano zwiększenie Zasiłku Powodziowego o 1000 zł w celu pokrycia kosztów zużycia energii elektrycznej lub paliwa niezbędnych do osuszania pomieszczeń zajmowanych przez rodzinę lub osobę samotną. 

Zasiłek jest przyznawany na wniosek rodziny albo osoby samotnie gospodarującej, złożony do dnia 15 marca 2025 r. [2] Wniosek składa się do wójta (burmistrza, prezydenta miasta): 

W praktyce wniosek składa się do kierownika ośrodka pomocy społecznej działającego z upoważnienia wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Wniosek można złożyć również poza siedzibą ośrodka pomocy społecznej, w szczególności w miejscu wystąpienia powodzi. W projekcie przewidziano możliwość delegowania uprawnień wójta (burmistrza, prezydenta miasta) na każdego pracownika urzędu gminy oraz gminnej jednostki organizacyjnej do wydawania decyzji o przyznaniu zasiłku oraz jego wypłaty.

Wzór wniosku stanowi załącznik do rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16.11.2011 r. [3] We wzorze zamieszczone są oświadczenia wymagane ustawą, że w wyniku powodzi wnioskodawca doznał szkody majątkowej wraz z określeniem jej wartości, nie ubiegał się o zasiłek na terenie innej gminy oraz wyraża zgodę na weryfikację danych zawartych we wniosku. Jest także zapewnienie, że oświadczenie jest składane pod rygorem poniesienia odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań. 

Decyzja w sprawie przyznania Zasiłku Powodziowego powinna być podjęta niezwłocznie nie później jednak niż w terminie 2 dni od dnia wpłynięcia wniosku do wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Zasiłek Powodziowy jest wypłacany nie później niż w terminie 2 dni od dnia wydania decyzji w sprawie przyznania zasiłku, w wysokości:

Po uchwaleniu projektu, w kształcie obecnie proponowanym, Zasiłek Powodziowy będzie zwiększany o 1000 zł w celu pokrycia kosztów zużycia energii elektrycznej lub paliwa, niezbędnych do osuszania pomieszczeń.

Wójt (burmistrz, prezydent miasta), po wypłacie Zasiłku Powodziowego, będzie weryfikował prawdziwość oświadczeń zawartych we wniosku. Jeżeli okaże się, że rodzina albo osoba samotnie gospodarująca nie poniosła szkody w wyniku wystąpienia powodzi, organ wypłacający zasiłek wydaje decyzję o jego zwrocie, określając termin jego zwrotu nie krótszy niż 7 dni. Do zwrotu zasiłku stosuje się przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji w zakresie egzekucji obowiązków o charakterze pieniężnym. Przyznawanie i wypłacanie zasiłku należy do zadań zleconych z zakresu administracji rządowej realizowanych przez gminę.

W art. 40 ust. 2 przewidziano możliwość przyznania Zasiłku Celowego osobie albo rodzinie, które poniosły straty w wyniku klęski żywiołowej, a zatem np. powodzi. Zasiłek Celowy może być przyznany niezależnie od dochodu i może nie podlegać zwrotowi. Zasiłek jest przyznawany z powodu klęski żywiołowej i wypłacany ze środków otrzymanych z budżetu państwa. Z tego powodu nałożono na gminę obowiązek stosowania się przez gminę do wytycznych i zaleceń organów rządowych.

Wysokość Zasiłku Celowego wynosi 8000 zł została określona przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, w dokumencie o nazwie Zasady. [4] Zgodnie z Zasadami, Zasiłek Celowy jest przyznawany na wniosek rodziny albo osoby samotnie gospodarującej lub z urzędu (za zgodą  uprawnionego), złożony nie później niż w terminie 30 dni od dnia wystąpienia powodzi. 

Wniosek składa się do wójta (burmistrza, prezydenta miasta) gminy miejsca zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie, a w praktyce do kierownika ośrodka pomocy społecznej działającego z upoważnienia wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Wniosek należy złożyć pisemnie, ale można zrobić to także ustnie do protokołu poza siedzibą ośrodka pomocy społecznej, w szczególności w miejscu wystąpienia powodzi.

Zgodnie z Zasadami, zasadnym jest wypłacanie zasiłku celowego na pomoc doraźną niezwłocznie, nie później niż w terminie 3 dni roboczych od daty otrzymania przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) środków od Wojewody. Zwrot nienależnie od pobranych świadczeń reguluje art. 104 ustawy o pomocy społecznej [5]. Nienależnie pobrane świadczenia podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. 

Obecnie zasiłek losowy dla dzieci i uczniów na cele edukacyjne jest wypłacany na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 marca 2022 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy dzieciom i uczniom w formie zasiłku losowego na cele edukacyjne, pomocy uczniom w formie wyjazdów terapeutyczno-edukacyjnych oraz pomocy dzieciom i uczniom w formie zajęć opiekuńczych i zajęć terapeutyczno-edukacyjnych w latach 2022-2024 (Dz.U. 2022, poz. 850 ze zm.), zwanego dalej rozporządzeniem.

Z § 2 ust. 1a rozporządzenia wynika, że z zasiłków losowych mogą korzystać wyłącznie dzieci i uczniowie, jeżeli ich rodzinom został przyznany zasiłek celowy na podstawie art. 40 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej w związku ze stratami poniesionymi w 2024 r. Wysokość tego zasiłku wynosi 1000 zł. Zasiłek losowy jest przyznawany i wypłacany do 31 grudnia 2024 r.

W przypadku przyznania Zasiłku Celowego,  wójt (burmistrz, prezydent miasta) właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dziecka lub ucznia informuje rodziców dziecka lub ucznia (prawnych opiekunów), rodziców zastępczych, osoby prowadzące rodzinny dom dziecka, opiekunów faktycznych w rozumieniu ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. z 2019 r. poz. 2407 oraz z 2021 r. poz. 1162, 1981 i 2270) albo pełnoletniego ucznia o możliwości przyznania zasiłku losowego.

Po wyrażeniu przez te osoby zgody na przyznanie zasiłku losowego wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza listę dzieci i uczniów uprawnionych do otrzymania tego zasiłku i przyznaje im ten zasiłek. Lista zawiera imię i nazwisko dziecka lub ucznia oraz adres jego zamieszkania. Na podstawie tej listy wypłacany jest zasiłek losowy rodzicom dziecka lub ucznia (prawnym opiekunom), rodzicom zastępczym, osobom prowadzącym rodzinny dom dziecka, opiekunom faktycznym w rozumieniu ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci albo pełnoletniemu uczniowi zasiłek losowy.

W projekcie, w art. 5d, przewidziano możliwość przyznania jednorazowego świadczenia, także nazwanego Zasiłkiem Losowym. Ma on przysługiwać dzieciom uczestniczącym w obowiązkowym rocznym przygotowaniu przedszkolnym albo uczniom uczęszczającym do wszystkich typów szkół, kształcących się w formie dziennej. Zgodnie z art. 19 projektu nie będzie on przysługiwał dzieciom i uczniom, które otrzymały Zasiłek Losowy na podstawie obecnie obowiązujących przepisów.

Zasiłek Losowy ma być przyznawany niezależnie od dochodów rodziny albo osoby samotnie gospodarującej. Zasiłek nie będzie powiązany z otrzymaniem przez rodzinę Zasiłku Celowego określonego w art. 40 ustawy o pomocy społecznej. Wysokość Zasiłku Losowego będzie wynosić 1000 zł. Zasiłek Losowy ma być przyznawany na wniosek rodziców dziecka lub ucznia (prawnych opiekunów), rodziców zastępczych, osoby prowadzące rodzinny dom dziecka, opiekunów faktycznych w rozumieniu ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. z 2019 r. poz. 2407 oraz z 2021 r. poz. 1162, 1981 i 2270) albo pełnoletniego ucznia.

Wzór wniosku określi Minister Edukacji Narodowej. Wniosek ma być składany do wójta (burmistrza, prezydenta miasta) gminy, w którym wnioskodawca poniósł szkodę w wyniku powodzi, albo gminy sąsiadującej, na terenie której przebywa w wyniku przeprowadzenia ewakuacji albo konieczności opuszczenia zagrożonego miejsca zamieszkania.

Organ będzie miał wypłacić Zasiłek Losowy niezwłocznie, nie później niż w terminie 2 dni od dnia wpłynięcia wniosku. Do wniosku trzeba będzie dołączyć stosowne oświadczenia, które zapewne znajdą się we wzorze wniosku. Po wypłacie Zasiłku Losowego organ dokona weryfikacji prawidłowości danych zawartych we wniosku. Jeżeli okaże się, że rodzina lub osoba samotnie gospodarująca nie poniosła szkody w wyniku wystąpienia powodzi, organ wypłacający Zasiłek Losowy wyda decyzję o jego zwrocie w terminie 7 dni. Do zwrotu będą stosowane przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Przyznawanie i wypłacanie zasiłku należy do zadań zleconych z zakresu administracji rządowej realizowanych przez gminę.

[1] Druki Sejmowe nr 672 i 672-A (art. 61 projektu).

[2] Termin został określony w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 16.09.2024 r. w sprawie wykazu gmin, w których są stosowane szczególne rozwiązania związane z usuwaniem skutków powodzi z września 2024 r., oraz rozwiązań stosowanych na ich terenie (Dz.U. 2024, poz. 1371). 

[3] Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych I Administracji z dnia 16 listopada 2011 r. w sprawie trybu wypłaty i szczegółowego trybu zwrotu zasiłku powodziowego oraz wzoru formularza wniosku o zasiłek powodziowy (Dz.U.2011, nr 247, poz.1477). 

[4] Obowiązujące od 17.09.2024 r. ZASADY Udzielania pomocy finansowej, ze środków budżetu państwa  z części 85 - Budżety wojewodów, dział 852 – Pomoc społeczna, rozdział 85278 – Usuwanie skutków klęsk żywiołowych oraz z rezerw celowych na przeciwdziałanie i usuwanie skutków klęsk żywiołowych, w formie zasiłków celowych, o których mowa w ustawie o pomocy społecznej oraz w ustawie o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi, dla rodzin lub osób samotnie gospodarujących poszkodowanych w wyniku powodzi we wrześniu 2024 roku (dalej: Zasady).

[5] Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej ( t.j. Dz.U.2024.1283 ze zm.) 

Autor: Radca Prawny Zbigniew Cieślak, Kancelaria Prawna Chałas i Wspólnicy