Dynamiczny rozwój polskiej gospodarki doprowadził do faktycznego istnienia w obrocie prawnym wielopoziomowych struktur współpracujących ze sobą podmiotów – holdingów. W polskim prawie brak było jednak do tej pory szczegółowych regulacji tej materii. Ten stan rzeczy zmieni się z dniem 13 października 2022 r., kiedy to wejdzie w życie nowelizacja kodeksu spółek handlowych z dnia 9 lutego 2022 r., a w polskim porządku prawym pojawi się pojęcie ‘grupy spółek’.
Ustawa zmieniająca kodeks spółek handlowych wprowadza do polskiego prawa instytucję ‘grupy spółek’ wraz z unormowaniem relacji między spółką dominującą, a jej spółkami zależnymi, które taką grupę tworzą. W ramach tych regulacji zostają wprowadzone przepisy, których celem jest nie tylko umożliwienie sprawnego zarządzania grupą spółek przez spółkę dominującą, w związku z realizacją wspólnej strategii gospodarczej, ale również zrównoważenie interesów uczestniczących w grupie spółek. ‘Interes grupy spółek’ jest tutaj pojęciem zasadniczym. To wokół niego koncentrują się regulacje dotyczące wyważania sprzecznych interesów w ramach grupy spółek odwołujące się nie tylko do spółki dominującej i spółki zależnej, ale również do interesów wierzycieli, członków organów menedżerskich oraz mniejszościowych wspólników (akcjonariuszy) spółki zależnej.
Do polskiego porządku prawnego została zatem recypowana, wypracowana przez orzecznictwo francuskie, tzw. koncepcja interesu grupy spółek (doktryna Rozenbluma), wskazująca na potrzebę uznania działań menedżerów spółek tworzących grupę podejmowanych w interesie holdingu. Zgodnie z nową regulacją spółki uczestniczące w grupie biorą pod uwagę nie tylko interes każdej z tych spółek, ale również interes grupy spółek, o ile nie zmierza do pokrzywdzenia wierzycieli lub wspólników mniejszościowych spółki zależnej. Natomiast członek zarządu spółki zależnej, który wykonał szkodliwe dla tej spółki polecenia spółki dominującej, leżące jednak w interesie grupy spółek, może zostać z odpowiedzialności za szkodę zwolniony (przy spełnieniu pewnych warunków), zaś poniesiona szkoda wyrównana w przyszłości spółce zależnej.
Ustawa wprowadza instytucję wiążących poleceń spółki dominującej dla spółki zależnej. W myśl zasady, że za decyzją idzie odpowiedzialność, nowa regulacja wprowadza odpowiedzialność spółki dominującej za skutki wydania wiążącego polecenia, wykonanego następnie przez spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek. Spółka dominująca może zatem ponosić odpowiedzialność nie tylko wobec spółki zależnej, ale również wobec jej wierzycieli oraz mniejszościowych wspólników (akcjonariuszy).
Odpowiedzialność spółki dominującej względem spółki zależnej jest odpowiedzialnością odszkodowawczą opartą na zasadzie domniemania winy. Spółka dominująca odpowiada wobec spółki zależnej za szkodę, która została wyrządzona wykonaniem wiążącego polecenia i która nie została naprawiona w terminie wskazanym w wiążącym poleceniu, chyba że nie ponosi winy. Odpowiedzialność spółki dominującej względem wierzycieli spółki zależnej aktualizuje się, jeżeli egzekucja przeciwko spółce zależnej okaże się bezskuteczna, a szkoda wyrządzona wierzycielom spółki zależnej powstała jako skutek wykonania się przez tę spółkę wiążącego polecenia spółki dominującej oraz innych zawinionych przez spółkę dominującą okoliczności. Natomiast odpowiedzialność spółki dominującej wobec mniejszościowych wspólników (akcjonariuszy) spółki zależnej sprowadza się do odpowiedzialności za szkodę w postaci obniżenia wartości udziału (akcji) spółki.
Funkcjonujące holdingi musiały mierzyć się z różnymi problemami praktycznymi, których finał nierzadko miał miejsce w postępowaniach sądowych. Polskie sądy jednak co do zasady rzadko uwzględniały w swoich orzeczeniach interesy grup spółek jako struktur nieformalnych. Czy nowelizacja przyczyni się do zmiany takiego podejścia? Na tak postawione pytanie należy odpowiedzieć twierdząco. Nowelizacja daje bowiem wyraźne oparcie dla dotychczasowej praktyki grup spółek, a z drugiej strony pozwala judykaturze precyzować bliżej zakres dopuszczalnego respektowania interesów grupy spółek organom spółki dominującej i zależnej.
Autor: mec. Anna Zabielska
